HISTORIA RASY
ANATOMIA RASY
WZORZEC RASY
METRYKA
RODOWÓD
FAZY ROZWOJU
ABC OWCZARKA
OBLICZA OWCZARKA
ŻYWIENIE
PORADY
ZDROWIE
GALERIA
PRASA - HISTORIA
 Ciąża fizjologia i patologia

Przebieg ci��y
W jajowodzie dochodzi do zap�odnienia kom�rki jajowej i powstania tzw. zygoty, pierwszego stadium zarodkowego, kt�ra nast�pnie przemieszcza si� w kierunku macicy. W �rodkowym odcinku jajowodu dochodzi do pierwszych podzia��w zarodka. Po oko�o 6 do 10 dni po owulacji zarodek osi�ga r�g macicy. Przez kolejny tydzie� zarodek ma mo�liwo�� swobodnego „p�ywania” wpierw w obr�bie jednego rogu, a nast�pnie i przeciwleg�ego. Dzi�ki takiemu „p�ywaniu” zarodki rozmieszczaj� si� w miar� r�wnomiernie w obu rogach macicy. Widoczne podczas cesarskiego ci�cia „puste” miejsca w rogach macicy zazwyczaj �wiadcz� o wcze�niejszym obumarciu i resorpcji zarodk�w np. na wskutek zadzia�ania mechanizm�w samoregulacji, miejscowych zmian zwyrodnieniowych macicy, b��d�w �ywieniowych, infekcji miejscowych czy chor�b og�lnoustrojowych. Przyjmuje si�, �e blisko 11% zarodk�w i p�od�w obumiera w trakcie ci��y, przewa�nie nie daj�c �adnych objaw�w. Oko�o 17 – 22 dnia po owulacji dochodzi do zagnie�d�ania zarodk�w, czyli tzw. implantacji. Formuje si� �o�ysko, w kt�rym uczestnicz� zar�wno kom�rki zarodka jak i macicy (cz�� p�odowa i matczyna �o�yska).

Zarodek wytwarza narz�dy pomocnicze, czyli b�ony p�odowe (p�cherzyk ��tkowy, owodnia, omocznia i kosm�wka - schemat), kt�re pe�ni� rol� w od�ywianiu zarodka, odprowadzaniu jego metabolit�w, zachowaniu jego odr�bno�ci immunologicznej czy ochronie. P�cherzyk ��tkowy jest pierwszym narz�dem krwiotw�rczym, tu te� powstaj� pierwsze naczynia krwiono�ne. Owodnia ogranicza przestrze� wok� zarodka i wype�niona jest p�ynem owodniowym, do kt�rego wydalany jest mocz zarodka. Omocznia za� otacza od zewn�trz owodni�, a po��czenie ich jam wype�nionych p�ynem mo�liwe jest poprzez sznur p�powinowy. W obr�bie omoczni powstaj� naczynia krwiono�ne, ��cz�ce si� za zarodkiem za pomoc� t�tnic p�powinowych oraz z kosm�wk�, tworz�c tym samym unaczynienie p�odowej cz�ci �o�yska. Najbardziej zewn�trzn� b�on� p�odow� jest kosm�wka, kt�ra wchodzi w bezpo�redni i �cis�y kontakt z b�on� �luzowa macicy. Du�y obszar kosm�wki zrasta si� z lez�c� pod ni� omoczni�, tym samym b�ony te wsp�lnie uczestnicz� w formowaniu cz�ci p�odowej �o�yska. Kosm�wka posiada na swojej powierzchni ma charakterystyczne uwypuklenia (kosmki), kt�re wnikaj� do zag��bie� b�ony �luzowej macicy (krypt), mo�na to sobie wyobrazi� jak r�k� wk�adana do r�kawiczki. U ps�w i kot�w kosmki wyst�puj� tylko w postaci pasa okalaj�cego kosm�wk� dooko�a p�cherza p�odowego, dlatego u tych gatunk�w �o�ysko okre�lamy mianem popr�gowego. Utworzony przez m.in. naczynia p�pkowe i szypu�� omoczni sznur p�powinowy stanowi po��czenie organizmu zarodka z cz�ci� p�odow� �o�yska. Sznur p�powinowy to nic innego jak p�powina, kt�ra ulega samoistnemu p�kni�ciu podczas porodu, zostaje przegryziona przez rodz�ca suk� lub przeci�ta podczas udzielania pomocy porodowej suce.

W obr�bie matczynej cz�ci �o�yska dochodzi do powstania krwiak�w brze�nych, s� to �r�d�a jon�w �elaza oraz sk�adnik�w od�ywczych dla rozwijaj�cego si� zarodka. Tu dochodzi do rozk�adu hemoglobiny i powstaje uterowerdyna, zielony barwnik, widoczny podczas porodu lub w niekt�rych przypadkach ronienia, w wyniku odklejenia �o�yska.

Oko�o 3. tygodnia po pokryciu podczas omacywania pow�ok brzusznych przez lekarza weterynarii, mog� by� ju� wyczuwalne zgrubienia macicy, w miejscach obecno�ci p�cherzy p�odowych. Oko�o 4. tygodnia p�cherze p�odowe maja wielko�� pi�eczki ping-pongowej. Od 5. tygodnia p�cherze p�odowe wype�niaj� �ci�le rogi macicy, stykaj�c si� ze sob�, tym samym nie s� ju� wyczuwalne zgrubienia macicy, a ca�a macica jest powi�kszona. W tym czasie dochodzi do zako�czenia formowania narz�d�w wewn�trznych (organogenezy) i od tej pory mo�emy m�wi� nie o zarodku a o p�odzie. P��d ma wykszta�cone organy wewn�trzne, przew�d s�uchowy, ma��owiny uszne, powieki, zewn�trzne narz�dy p�ciowe oraz widoczne s� ju� place. Dalszy rozw�j ci��y polega na post�puj�cego rozwoju i wzrostu p�od�w, uformowaniu m.in. pazur�w, okrywy w�osowej i opuszek palcowych.

W organizmie suki dochodzi do szeregu przemian zmian, ale skoncentrujmy siďż˝ na gospodarce hormonalnej.
Progesteron jest niezb�dnym dla utrzymania ci��y wp�ywaj�c mi�dzy innymi na rozw�j gruczo��w macicy, wydzielanie mleczka macicznego, czy zahamowanie skurcz�w mi�ni�wki macicy. St�enie progesteronu wzrasta do poziomu ponad 25 ng/ml (nawet do 90 ng/ml) w 2 – 3. tygodniu ci��y, po czym po oko�o 2 tygodniach zaczyna nieznacznie opada�, a� do terminu porodu. Na oko�o dob�, dwie przed porodem dochodzi do spadku st�enia tego hormonu poni�ej 2ng/ml. U niekt�rych suk zdrowych mog� pojawi� si� objawy sugeruj�ce cukrzyc�, a w przypadku suk chorych dochodzi� mo�e do zaostrzenia objaw�w tej choroby, gdy� wysokie st�enie progesteronu prowadzi do zmniejszenia liczby receptor�w dla insuliny oraz hamuje jej transport w tkankach. Niestety podwy�szony poziom glukozy nie tylko wywo�uje przykre skutki obecne przy cukrzycy, ale r�wnie� prowadzi do zmian zwyrodnieniowych w naczyniach krwiono�nych �o�ysk, co mo�e by� przyczyna ronie� lub rodzenia si� niezdolnych do �ycia noworodk�w. Z tego powodu suki chore na cukrzyc� nie powinny by� wykorzystane do rozrodu, a nawet zaleca si� ich sterylizacj�, gdy�, ka�da cieczka wi��e si� z podniesieniem progesteronu a tym samym z zaostrzeniem przebiegu choroby.

Estrogeny (g��wnie estradiol) w pierwszym i drugim trymestrze ci��y znajduj� si� na niskim poziomie (5 – 15 pg/ml). W trzecim trymestrze dochodzi do nieznacznego podwy�szenia poziomu tej grupy hormon�w, kt�re wp�ywaj� na rozbudow� gruczo�u sutkowego i dzia�aj� relaksacyjnie na szyjk� macicy. W drugiej po�owie ci��y wzrasta st�enie relaksyny we krwi obwodowej, co niekiedy jest wykorzystywane w testach ci��owych dla suk. Przyjmuje si�, �e potencjalnym �r�d�em tego hormonu jest �o�ysko.

R�wnie� w drugiej po�owie ci��y wzrasta st�enie prolaktyny osi�gaj�c najwi�ksze st�enie na 1 – 2 dni przed porodem (co pokrywa si� ze znacznym spadkiem poziomu progesteronu). Prolaktyna pe�ni istotn� rol� w zapocz�tkowaniu laktacji oraz sekrecji mleka. Dotykanie i cz�ste badanie sutk�w u ci�arnej suki mo�e doprowadzi� do zwi�kszonego uwalniania prolaktyny a tym samym pobudzi� do wydzielania mleka.

Opieka nad suk� ci�arn� obejmuje przede wszystkim zapewnienie prawid�owego �ywienia oraz stosown� aktywno��, te dwa aspekty s� niezmiernie wa�ne by zapewni� prawid�owy rozw�j ci��y i zachowa� dobr� kondycj� suki, niezb�dn� przy porodzie oraz p�niejszej laktacji. Suki przez pierwsz� po�ow� ci��y powinny by� karmione normalnie jak dotychczas dopiero w drugiej po�owie zapotrzebowanie na sk�adniki od�ywcze wzrasta i w�wczas nale�y zwi�kszy� dawk� pokarmow� stopniowo o 20% w 5. i 6. tygodniu ci��y, a w 8. i 9. tygodniu oraz na pocz�tku laktacji o 50% dawki pocz�tkowej. W okresie oko�oporodowym dieta powinna zawiera� du�� ilo�� �atwostrawnego bia�ka, zwi�zk�w mineralnych oraz energii. Najlepszym, sposobem karmienia w tym okresie jest podawanie kilku porcji karmy w ci�gu dnia, czyli ma�o a cz�sto! W przypadku karmienia suk karmy komercyjnymi nie nale�y dodatkowo podawa� preparat�w mineralno-witaminowych, gdy� mo�na doprowadzi� np. do przedawkowania czy zachwiania r�wnowagi mineralnej (w dobrych karmach zwi�zki mineralne s� skomponowane w odpowiednich proporcjach).

Wspomniany wcze�niej ruch jest bardzo istotny, ale musi by� dostosowany do normalnej aktywno�ci psa, w ko�cu nie chodzi o rewolucj� i przemian� buldoga angielskiego w skacz�cego wzwy� na 2 metry za freesbee sportowca. Spacery pocz�tkowo intensywne, w drugiej po�owie ci��y ju� spokojniejsze s� dobrym sposobem na zachowanie dobrej kondycji psa i przygotowanie do porodu. Psy aktywne przed porodem trudno b�dzie zmusi� do spokojniejszego trybu �ycia, wi�c pozw�lmy sukom bryka� na pocz�tku ci��y do woli (ale ostro�nie, �adnych wysokich p�ot�w i stacjonat), p�niej ju� raczej im samym b�dzie ci�ko nad��y� za pi�eczk�… zwalniamy! We wszystkim musi by� zachowany umiar i zdrowy rozs�dek.

Masa cia�a suki nie powinna wzrosn�� w pierwszych 4 tygodniach ci��y. Idealnie by�oby gdyby masa cia�a bezpo�rednio po porodzie nie by�a wy�sza od masy cia�a z okresu przed kryciem wi�cej ni� o 10 – 15%.

Patologia ci��y
O patologii ci��y m�wimy w�wczas gdy dochodzi do jakichkolwiek zaburze� w przebiegu ci��y, prowadz�cych do utraty p�od�w. W�r�d najcz�stszych problem�w obserwujemy: wczesn� i p�n� �mier� zarodkow�, uszkodzenia lub skr�t macicy, zmiany w b�onach p�odowych i zaburzenia rozwojowe �o�yska, zaka�enie b�on i w�d p�odowych, zaburzenia genetyczne, prze�adowanie macicy, rozk�ad gnilny p�od�w, stosowanie niekt�rych lek�w podczas ci��y czy choroby og�lne. W okresie oko�oporodowym hodowcy najcz�ciej obserwuj� brak akcji porodowej, por�d op�niony, wycieki z dr�g rodnych lub ronienie.

Zatrzymajmy si� przy niekt�rych z tych przypad�o�ci.
  1. resorpcje – ocenia si�, i� blisko 11% zarodk�w i/lub p�od�w ulega resorpcji. Diagnoza kliniczna wczesnej �mierci jest niemo�liwa do przeprowadzenia, za wzgl�du na brak r�nic pomi�dzy brakiem ci��y spowodowanym brakiem zap�odnienia, a obumarciem ci��y. W jednym i drugim przypadku w po�o�nictwie m�wimy o nieskutecznym kryciu. Zarodki po prostu s� rozk�adane a ich resztki wch�aniane, bez objaw�w zewn�trznych.

    W przypadku resorpcji p�od�w, a wi�c ju� uformowanych organizm�w, mog� (ale nie musz�) pojawi� si� objawy �wiadcz�ce o problemie – wyciek z dr�g rodnych, podwy�szona lub obni�ona temperatura cia�a, os�abienie, brak apetytu czy przyspieszona praca serca i oddychanie u suk. W rzadkich przypadkach po obumarciu p�ody pozostaj� w macicy i nie ulegaj� wch�oni�ciu. Mo�e to by� przyczyna powa�nych powik�a�, dlatego takie przypadki nale�y bacznie monitorowa�. P�ody, kt�re nie zosta�y wydalone lub wch�oni�te mog� w najlepszym przypadku ulec mumifikacji, gorzej je�li dojdzie do ich gnicia – rokowanie jest bardzo ostro�ne, gdy� jest to stan zagra�aj�cy �yciu suki.

    Przyczyn� resorpcji mog� by� niedostateczna sekrecja progesteronu przez cia�ka ��te (niedoczynno�� cia�ek ��tych), zaburzenia genetyczne i rozwojowe lub te� obecne albo przebyte choroby, w tym macicy.

  2. ronienie – czyli przedwczesny por�d w drugim lub trzecim trymestrze ci��y. Ronieniu zwykle towarzyszy wyp�yw z pochwy: zielony – �wiadcz�cy o odklejeniu �o�yska; ��ty – ropny; czerwono-brunatny lub br�zowy – towarzysz�cy gniciu p�od�w. Jak wida� objawy s� bardzo podobne do ropomacicza czy ropnego zapalenia macicy, stad warto wiedzie� czy suka w og�le by�a w ci��y, aby wdro�y� odpowiedni schemat leczenia. Czasem wyp�ywom towarzysz� b�le parte i wydalanie p�od�w lub ich fragment�w, ponadto mo�na obserwowa� tak niespecyficzne objawy jak niepok�j, bolesno�� brzucha, podwy�szon� temperatur� cia�a, wymioty czy brak apetytu. Warto pami�ta�, i� niekiedy mo�emy mie� do czynienia z ronieniem tylko cz�ci miotu, podczas gdy pozosta�e p�ody rozwijaj� si� prawid�owo a� do momentu porodu. Jednak�e w tego typu sytuacjach nale�y stosowa� odpowiedni� terapi� farmakologiczn�.

    Przyczyny ronienia mog� by� r�ne aczkolwiek rzadko udaje si� ustali� ich jednoznacznie. W przypadku ronienia pomocne w diagnostyce oraz wyborze optymalnej formy terapii jest badanie USG, badanie krwi (ocena og�lnego stanu suki), badanie progesteronu, badanie wymazu z pochwy oraz badanie sekcyjne poronionych p�od�w lub ich fragment�w. Do�� cz�st� przyczyna ronie� jest niedoczynno�� cia�ek ��tych, urazy czy b��dy �ywieniowe, nieprawid�owo stosowane niekt�re leki, rzadziej statystyki podaj� zaka�enie herpeswiroz�, bruceloz� czy tez innymi niespecyficznymi czynnikami zaka�nymi (E.coli, gronkowce, paciorkowce, mikoplazma, wirus nos�wki wirus parvo), defekty genetyczne, obecne choroby macicy, cukrzyc� lub niedoczynno�� tarczycy.

    Z moich obserwacji wnioskuj�, i� w ostatnich latach, najcz�ciej mamy do czynienia z herpeswiroz� i niedoczynno�ci� cia�ek ��tych. O pierwszej przyczynie pisa�am ju� wcze�niej. W drugim przypadku warto podczas ci��y analizowa� poziom progesteronu w krwi obwodowej, aby w razie jego spadku poni�ej 5-10ng/ml m�c rozpocz�� suplementacj� gestagenami. Tu nale�y si� jednak uwaga – nie zawsze obni�enie poziomu progesteronu jest objawem niedoczynno�ci cia�ek ��tych, ale wska�nikiem, �e miot (cz�ciowo lub ca�kowicie) obumar�. Stad te� badanie poziomu tego hormonu nale�y po��czy� z badaniem USG – je�li p�cherze p�odowe s� prawid�owe, p�ody wykazuj� oznaki �ycia, nale�y rozpocz�� leczenie hormonalne. Druga uwaga – podczas podawania pochodnych progesteronu nie zalecam badania krwi pod k�tem profilu hormonalnego, gdy� gestageny nie s� wykrywalne powszechnymi metodami analitycznymi, a wiec nie zobaczymy �adnego efektu – nadal niski poziom progesteronu.

    Wspomnia�am o lekach, kt�rych stosowanie mo�e by� szkodliwe dla prawid�owego rozwoju zarodk�w i p�od�w. Zaliczamy do nich tak cz�sto stosowane w leczeniu ps�w m.in. enrofloksacyn� (np. Enroxil�, Baytril�), streptomycyn� (Pen-Strep�), metronidazol (Stomogyl�); leki uspakajaj�ce – acepromazyna (Sedalin�); �rodki przeciwrobacze (amitraza).

  3. prze�adowanie macicy – jest to sytuacja, gdy nadmiar zarodk�w (kt�re zwykle obumieraj� „fizjologicznie” na pocz�tku ci��y) nie ulega samoregulacji lub gdy normalna dla rasy, prawid�owa liczba zarodk�w z jakichkolwiek powod�w jest obci��eniem dla suki. W tych przypadkach dochodzi do zaburzenia prawid�owego funkcjonowania organizmu suki, w tym zaburzenia przemiany materii, os�abienia uk�adu sercowo-naczyniowego. Rokowanie jest bardzo ostro�ne, gdy� w przypadku powik�a� kr��eniowo-oddechowych mo�e doj�� do zgonu. W l�ejszych przypadkach podawanie �rodk�w wzmacniaj�cych, odpowiedniej poda�y elektrolit�w i stosowane do stanu karmienie wp�ywa na polepszenie og�lnej kondycji organizmu.

    Problemy pojawiaj�ce si� podczas ci��y nie zawsze da si� rozwi�za� w spos�b satysfakcjonuj�cy dla hodowcy. Leczenie bywa trudne, w zale�no�ci od przyczyny komplikacji. Jednak�e zawsze nale�y d��y� do znalezienia przyczyny, tak aby m�c ja wykluczy� w obecnej czy zapobiec problemom w przysz�ej ci��y. Brzmi banalnie, ale czasem nie jest to �atwe. W pewnych przypadkach nale�y wzi�� pod uwag� r�wnie� sytuacj�, �e suka po prostu nie powinna by� przeznaczona do rozrodu.

    4. Opracowanie Dr n.wet. Ma�gorzata Klimowicz-Bodys
© Klub Owczarka Niemieckiego, Realizacja: MetSoft