|
|
Czy Ĺźywienie ma wpĹyw na choroby stawĂłw?
Zwyrodnieniowe choroby stawów jak dysplazja i osteoporoza nie są
rzadkością
u psĂłw. Mimo wybitnych predyspozycji, czynniki zwiÄ
zane z odchowaniem i Ĺźywieniem psa mogÄ
mieÄ wpĹyw na powstanie i rozwĂłj choroby. Tak zwane glukozoaminoglikany majÄ
przy tym szczegĂłlne znaczenie.
Psy we wszystkich okresach wiekowych mogÄ
zapadaÄ na choroby stawĂłw. Nawet ze wzglÄdu na Ustawy o Ochronie ZwierzÄ
t czĹowiek odpowiedzialny za psa powinien uczyniÄ wszystko (z rozsÄ
dnym nakĹadem ďż˝rodkďż˝w), aby uchroniďż˝ go przed tymi chorobami, ktďż˝re sďż˝ przewlekle zwyrodnieniowe, bolesne i ograniczajďż˝ce ďż˝ywotno��.
Hodowcy tych tak zwanych ujemnie predysponowanych ras, kt�rzy przyk�adaj� du�� wag� do swego imienia i zawodnicy startuj�cy z psami, kt�rzy powinni mie� jak
najd�u�sze zadowolenie ze swoich ps�w powinni si� na powa�nie zaj�� zale�no�ci� pomi�dzy rozwojem zwyrodnieniowych chor�b staw�w, a �rodkami, kt�re temu mog� zapobiec.
W praktyce lekarskiej wybijaj� si� od lat dwie choroby staw�w, kt�re w przewa�aj�cej mierze dotycz� ps�w o du�ej masie i kt�re w swoim pochodzeniu s� podobne:
dysplazja staw�w biodrowych (HO) I osteochondrosis disse-cans (OCD). G��wnym tematem tego artyku�u powinno by� powstawanie HO, gdy� wyst�puje ona cz�ciej ni� OCD
Podstawy anatomiczne
Zanim zajmiemy si� chorob� i jej powstawaniem musimy om�wi� kilka proces�w, bez kt�rych kompletne zrozumienie choroby by�oby niemo�liwe.
Rys. 1 Przekr�j pod�u�ny przez chrz�stk� "hyalinen", kt�ra odznacza si� szczeg�lnie du�� zawarto�ci� wody.
Chrz�stka (rys. 1) jest elastyczn�, wielowarstwowa tkank�, kt�ra sk�ada si� z kom�rek chrz�stnych (chondrocyt�w), w��knika ��cz�cego (w��kien kolagenu) i
substancji podstawowej (matrycy). Strefa zwapnienia zawiera niewiele kom�rek, osadzona jest bezpo�rednio na powierzchni kostnej i jest z ni� zwi�zana.
To zwi�zanie ma zapobiec oddzielaniu si� chrz�stki od ko�ci przy obci��eniu. W tym celu kom�rki maj� receptory dla witaminy D3 w trakcie wapnienia,
dzi�ki kt�rym wap� nie tylko wzbogaca wi�zanie, ale i sam mo�e nim sterowa�.
Strefa �rodkowa (strefa wycierania, strefa przej�ciowa) zawiera du�� ilo�� kom�rek, tkanki ��cznej i matrycy. Ta strefa dzia�a jak poduszka wodna,
kt�ra potrafi przej�� i rozdzieli� du�e obci��enia, kt�re oddzia�ywuj� na powierzchni� chrz�stkow�. Le��ca najbli�ej szczeliny stawu strefa styczna wykazuj�
specyficzn� struktur� tkanki ��cznej tak� jak r�wnolegle skierowane do powierzchni w��kna, dzi�ki czemu zostaje ograniczona tkanka chrz�stna wzgl�dem szczeliny stawu.
Funkcjonalnie staw jest elastycznym po��czeniem dw�ch ko�ci. Staw sk�ada si� z dw�ch nasad ko�ci z chrz�stk� nasadow� oraz cz�ciowo z wewn�trznego
chrz�stkowego aparatu wi���cego, kt�ry utrzymuje i stabilizuje od wewn�trz oba ko�ce ko�ci z sob�. W pustych przestrzeniach stawu znajduje si� tak zwany
smar stawowy (synovia), kt�ry zapewnia dobre �lizganie si� powierzchni chrz�stek i dostarcza warto�ciowe �rodki od�ywcze dla kom�rek chrz�stki.
W du�ych stawach (np. biodrowym) znajdujemy chrz�stk� "Hyalina" kt�ra odznacza si� bardzo wysok� zawarto�ci� wody; du�e stawy otoczone s� zawsze torebk� stawow�;
mi�nie i �ci�gna stabilizuj� staw wy��cznie z zewn�trz. "Chrz�stk� w��knist�" znajdujemy szczeg�lnie w tarczkach mi�dzykr�gowychkr�gos�upa.
Choroby staw�w
Dysplazja stawu biodrowego (HD)
HD psa jest chorob�, kt�ra dotyczy szczeg�lnie du�ych, ci�kich ras, lecz r�wnie� w spos�b wzrastaj�cy �rednich. Od wielu lat hodowcy, zwi�zki hodowc�w i
lekarze weterynarii pr�bowali wsp�lnie obni�y� wzrastaj�ce wyst�powanie tej choroby. W tych wysi�kach formu�owano wielorakie sposoby rozwi�zania z
mniej lub bardziej rzeczow� odwag�. Faktem jest, �e HD tak jak poprzednio jest najcz�stsz� chorob� u okre�lonych ras.
O ile poprzednio uwa�a�o si�, �e HD jest problemem uwarunkowanym genetycznie, to dzisiaj okaza�o si�, �e tworzenie si� HD jest warunkowane przez co najmniej jeszcze jeden kompleks
tematyczny: przez (z�e) od�ywianie psa! Niezbyt fizjologiczny spos�b poruszania Si� (np. sport ze skakaniem przez przeszkody) wydaje si� odgrywa� rol� podrz�dn�.
Trwaj� kontrowersyjne dyskusje w jakim procencie dany kompleks tematyczny wp�ywa na tworzenie si� HD. Autorzy Hazewinkel i Wiegand daj� czynnikowi genetycznemu
20 do 50 procent, zatem inne czynniki mog� warunkowa� 50 do 80 procent. Gdy m�wimy o wykszta�caniu si� choroby to musimy zawsze uwzgl�dnia� dwa poj�cia,
kt�re wzajemnie na siebie oddzia�ywuj�: predyspozycj� i kondycj�. Pod predyspozycj� rozumiemy sum� sk�onno�ci odziedziczon� po rodzicach, s� one dane przez natur�.
Pod kondycj� rozumiemy sum� wszystkich nabytych cech. Z�a kondycja (np. z powodu nie wystarczaj�cego od�ywiania, nie musi jednak w spos�b d�ugotrwa�y zniszczy�
dobrych predyspozycji. Znany jest jednak fakt, �e zwierz�ta z pewn� predyspozycj� (odziedziczon� po jednym lub obojgu rodzic�w) szybciej mog� wytworzy�
predyspozycyjne w�a�ciwo�ci (np. HD) ni� zwierz�ta bez tych predyspozycji.
Kompleks tematyczny cech dziedzicznych da si� wzgl�dnie prosto za�atwi�, je�eli hodowca i nabywca zwracaj� uwag� na to, aby w idealnym wypadku oboje z rodzic�w
byli wolni od dysplazji lub te� byli sklasyfikowani z niewielkim stopniem dysplazji. Ta klasyfikacja jest przeprowadzana za pomoc� zdj�� rentgenowskich.
Obok radiologii w badaniach HD nale�y zawsze w��czy� ocen� "spr�ysto�ci" stawu.
HD objawia si� anatomicznie przez to, �e panewka stawu i g��wka ko�ci udowej s� inkongruentne, a zatem nie dok�adnie pasuj� do siebie.
Przy ocenie zdj�cia rentgenowskiego po kolei okre�la si� przystawanie powierzchni stawowych panewki miednicy i g��wki uda (rys.2) oraz pomiar tak zwanego
"k�ta Norberga".
Drugi kompleks temat�w (z�e) od�ywianie, wed�ug dzisiejszej wiedzy przyczynia si� w du�ej mierze do wykszta�cenia si� HD. Wi�kszo�� autor�w widzi g��wnie
trzy b��dy �ywieniowe:
- przekarmienie (energia i materiaďż˝ karmy)>
- nadmiar wapnia
- zbyt du�a zawarto�� witaminy D3 w karmie
Przy tego rodzaju b��dach �ywieniowych dobre predyspozycje mog� nie zapobiec wykszta�ceniu si� HD. Psy doros�e, kt�re przyjmuj� dzienn� porcj� w postaci
wysokokalorycznej karmy maj� najcz�ciej nadwag�, s� oci�a�e zapadaj� p�niej na choroby narz�d�w lub choroby przemiany materii,
kt�rych powodem jest nadmierna waga. Inaczej zachowuj� si� szczeni�ta: Staw biodrowy nowonarodzonego psa sk�ada si� najpierw z chrz�stki.
Proces zwapniania, powoduj�cy powstanie gotowego stawu, wyd�u�anie si� ko�ci i rozw�j wagi s� z natury razem z sob� uwarunkowane.
Karmienie bogate w energi� prowadzi do szybkiego przybierania wagi, co rozpoczyna uszkadzanie staw�w z ich elastycznymi chrz�stkami, znajduj�cymi si�
w fazie dojrzewania, tak�e wtedy, gdy szczeni�ta "wygl�daj� zdrowo". W wyniku tego HD nie rozwija si� spontanicznie, lecz dopiero w czasie pierwszych
15 miesi�cy �ycia.
Innym czynnikiem tworzenia si� HD jest nadmierne wzbogacenie w wap� lub zwi�zki wapnia (wapno dla szczeni�t). Dodawanie wapnia
dla szczeni�t jest wskazane jedynie przy �ywieniu "sposobem domowym" lub przy objawach krzywicy. Gotowe karmy dla szczeni�t s� z regu�y dobrze zbilansowane.
Nie chodzi przy tym jedynie o absolutn� zawarto�� wapnia w karmie; uwzgl�dni� nale�y jeszcze ewentualn� zawarto�� witaminy D3,
kt�ra zwi�ksza przyjmowanie wapnia przez organizm. Zbyt wysoki poziom wapnia we krwi poci�ga za sob� przyspieszony proces przebudowywania ko�ci,
kt�ry ko�czy si� najcz�ciej wadliw� mineralizacj� ("cienkie", �amliwe ko�ci). Do tego nale�y tak�e wymieni� wp�ywy zmienionej gospodarki bazy
kwas�w powodowanej wynikaj�cym z �ywienia lub te� nadmiernym wyst�powaniem poszczeg�lnych zwi�zk�w np.: s�d, potas, chlorek.
W wypadku HD m�odego psa opisywane s� dwa r�ne obrazy choroby: Psy m�odsze do 15 miesi�ca wykazuj� nag�� niech�� do biegania i bolesno�� tylnych ko�czyn,
wstaj� z trudem i poruszaj� si� niech�tnie. Umi�nienie tylnych ko�czyn jest s�abo rozwini�ta, nie mo�e ona nad��y� za wzrostem ko�ci, zatem ca�e obci��enie
musz� przej�� na siebie du�e stawy, przez co chrz�stka zostaje przeci��ona. Chocia� jeszcze rentgenologicznie nie uchwytne, rozpoczynaj� sw�j bieg zmiany
chrz�stki w formie mikrop�kni�� (ma�ych rys) i pierwszych zabli�nie�, kt�re s� wynikiem przeci��e�.
U starszych ps�w z wykazywan� rentgenologicznie HD pojawia si� najcz�ciej utykanie po du�ych obci��eniach, HD objawia si� bardziej lub mniej skr�conymi
do siebie stawami skokowymi, ko�ysz�cym si� krokiem oraz cz�ciowo oszcz�dzaniem chorej ko�czyny w pozycji stoj�cej (rys.3). U niekt�rych zwierz�t wadliwe
ukszta�towanie stawu skokowego prowadzi do przewlek�ego, du�ego przeci��enia chrz�stki ze zwi�kszonymi objawami zu�ycia
(szczeliny i blizny), kt�re uzewn�trzniaj� si� w zapaleniach i b�lach i dodatkowo zwi�kszaj� niedopasowanie.
W obydwu wypadkach chrz�stka stawu nie doros�a do obci��e�, powstaj� na niej najpierw ma�e, nast�pnie coraz wi�ksze rysy (p�kni�cia),
kt�re przechodz� w stan zapalny i zabli�niaj� si�. Poniewa� te obszary zapalne s� pod wzgl�dem funkcjonalnym ma�owarto�ciowe, rozrywaj� si� dalej,
co powoduje straty substancji. Cz�sto w tych obszarach zapalnych odk�adaj� si� sole wapnia, kt�re prowadz� do tworzenia si� tak zwanych "nosk�w";
te skostnia�e noski s� wypuk�e i twardsze od naprzeciwleg�ej powierzchni chrz�stki, w wyniku czego niszcz� j�.
Osteochondrosis dissecans (0CD)
Powstawanie OCD jest wieloczynnikowe i bardzo podobne do HD, przez co opiszemy jedynie obraz choroby. OCD wyst�puje najcz�ciej w stawie �okciowym du�ych ras.
Dotyczy ona prawie �e wy��cznie m�odych ps�w.
Zapadaj� na ni� zwierz�ta w wieku od czterech do o�miu miesi�cy, utykanie wyst�puje spontanicznie lub po urazie.
Przyczyn� s� mikrop�kni�cia, kt�re staj� si� g��bsze. W przeciwie�stwie do HD dochodzi jednak do oderwania wi�kszego kawa�ka chrz�stki,
kt�ry nast�pnie wnika do jamy stawowej.
Mo�liwo�ci techniczno - �ywieniowe
Prawid�owe zestawienie porcji
Nie ma og�lnie obowi�zuj�cej porcji. Zapotrzebowanie na energi� psa zale�y od rasy, wieku i ruchu fizycznego. Kupowane gotowe karmy s� z regu�y
przeznaczone dla okre�lonych klas ci�aru i wieku i s� prawid�owe dla normalnych zapotrzebowa�, gdy s� prawid�owo stosowane. Jednak r�wnie� psy
lubi� zmian� w obfito�ci karmy, mo�na tak� specjaln� karm� miesza� z chudym serem, gotowanym ry�em, p�atkami lub jarzynami;
zawarto�� witamin i minera��w jest w�wczas jeszcze wystarczaj�ca. Zwierz�ta �ywione wy��cznie "sposobem domowym" wykazuj� cz�sto niedob�r minera��w i
element�w �ladowych, przez co mog� si� r�wnie� rozwija� zak��cenia w budowie szkieletu.
Uzupe�nianie porcji przez substancje dzia�aj�ce chondro ochronnie
Od wielu lat tak�e w medycynie ludzkiej znane s� i stosowane naturalne, dzia�aj�ce na stawy substancje. Kt�re oznaczane s� jako glukozoaminoglikany (GAG).
Odr�nia si� siarczanowe (np. Chondroitinsulfat) od nie siarczanowych (np. kwas hyalronowy); pierwszymi mo�na wzbogaca� karm�,
co znacznie u�atwia stosowanie. Znaczne ilo�ci siarczanowych GAG mo�na wykaza� specjalnymi metodami w chrz�stce. Poprzez specjalne traktowanie GAG wyodr�bnia
si� z surowca chrz�stki i mo�na go zastosowa� do produkcji wysokoskoncentrowanych produkt�w, jak np. granulat.
Do dzisiaj niekt�rzy autorzy, tak�e na podstawie wielokrotnego klinicznego zastosowania opisuj� skuteczne zastosowanie ekstrakt�w z chrz�stki u m�odych i starszych ps�w.
Niekt�re publikacje wskazuj� na to, �e skuteczno�� jest wi�ksza, gdy ju� w m�odym wieku wzbogaca si� GAG. U podstaw zastosowania GAG le�a dwie zasady funkcjonowania.
Obie zasady dzia�ania bazuj� na odpowiednim w czasie podparciu obrony w�asnej cia�a: Matryca sk�ada si� w du�ej mierze z podstawowego rusztowania,
kt�re zawiera proteiny i GAG oraz wody. W przebiegu zapalenia chrz�stki GAG (szczeg�lnie Chondroitinsulfat) zostaj� wypychane z wi�zania z proteinami
przez r�ne enzymy uczestnicz�ce w procesie zapalnym. W ten spos�b traci si� warto�ciow� matryc�, kt�rej g��wna funkcja jest wi�zanie wody do od�ywiania
kom�rek chrz�stki i do przeciwdzia�ania udarom gdy chrz�stka staje si� �amliwa i sk�onna do tworzenia rys. Podawanie chondroitsulfatu hamuje si� wi�kszo��
tych enzym�w niszcz�cych matryc� a zatem s�u�y utrzymaniu chrz�stki. Po wt�re hamowanie tych enzym�w polepsza r�wnie� jako�� p�ynu stawowego.
Kom�rki chrz�stki tworz� w procesie starzenia wi�cej Keratansulfatu, kt�ry wykazuje znacznie mniejsz� zdolno�� do wi�zania wody jak chondroitsulfat;
nast�pstwem tego jest r�wnie� tutaj �amliwo�� chrz�stki poprzez zmniejszon� zawarto�� wody w matrycy. Dodany chondroitinsulfat mo�e zwi�kszy� zawarto�� wody w matrycy,
a zatem zwi�kszy� elastyczno�� chrz�stki. Pr�by ze specjalnie przygotowanym chondroitisulfatem wykaza�y tropizm tkanki chrz�stki,
tzn. chondroitisulfat wzbogaca� si� w chrz�stce. Chondroitisulfat podawany doustnie jest bioaktywny w oko�o 75 % (w zale�no�ci od czysto�ci),
wystarczaj�ca jest z regu�y 1 dawka dziennie. Godna zalecenia jest wi�ksza dawka na pocz�tek, gdy� w ten spos�b szybciej osi�ga si� wystarczaj�cy poziom w stawie.
Generalne zwi�kszenie dawki nie jest godne polecenia, gdy� wyniki z regu�y nie staj� si� lepsze, a mo�e jednak wyst�pi� wzd�to��.
Nie znane do tej pory inne oddzia�ywania uboczne przy zgodnym z zaleceniami stosowaniu doustnym siarczanowych glykosaminoglykan�w.
Podsumowanie
Opr�cz genetyki tak�e �ywienie m�odego psa ma decyduj�cy wp�yw na wykszta�cenie si� degeneruj�cych chor�b staw�w. Szczeg�lnie nale�y zwraca�
uwag� na przedawkowanie zaopatrzenia w wap� i witamin� D3, gdy� du�e uszkodzenia szkieletu z wieku szczeni�cego towarzysz� psu przez ca�e �ycie i
mog� by� cz�sto korygowane jedynie chirurgicznie. Ponadto zaleca si� podawanie siarczanowych glykosaniglyken�w dla polepszenia kondycji tkanki
chrz�stnej, szczeg�lnie u ps�w z z�ymi predyspozycjami. Kilka nowych publikacji wskaza�o, �e tworzenie si� ci�kich chor�b staw�w zostaje co najmniej
op�nione przez podawanie siarczanowych g�ukozoaminoglikanow. Ponadto glukozoaminoglikany mog� przekaza� psu d�ugi "ruchomy" �ywot.
Typowym obrazem objaw�w HD s� skr�cone do wewn�trz stawy skokowe po��czone w wahliwym krokiem.
T�umaczenie Wies�aw Ziemecki
Konsultant dr hab. Jan Siembieda
|